آیا به فیس‌بوک معتاد هستیم؟
من در تیتر فقط از فیس‌بوک نام بردم اما می‌توان این سؤال را ریز‌تر مطرح کرد که آیا به شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و یا هر وسیله ارتباطی دیگری معتاد هستیم یا خیر؟ اکنون سؤال را کلی‌تر می‌پرسم؛ آیا به اینترنت، کامپیوتر، گوشی‌های اندرویدی و هوشمند وابستگی داریم یا نداریم؟
متأسفانه پاسخ مثبت است. بله تقریباً همه ما که فناوری دیجیتالی در اختیار داریم، به نحوی وابسته به اینترنت و موبایل هستیم. مصادیق این وابستگی یا شبکه‌های اجتماعی و یا هم سایر فناوری‌های روز مثل بازی‌ها و انیمیشن‌های رایانه‌ای است. با این که تعریف جامع از اعتیاد به اینترنت و گوشی وجود ندارد اما اگر در روز بیش از دو ساعت وقت خود را غیر کاری و غیر ضروری، صرف موبایل و اینترنت کنیم، وابسته هستیم. مصادیق وابستگی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱- اگر پس از بیدار شدن از خواب، اول گوشی‌مان را چک کنیم.
۲- اگر وقتی گوشی همراه‌مان نیست احساس تنهایی و کمبود کنیم.
۳- اگر موقع کار کردن با گوشی متوجه گذر زمان نشویم.
۴- اگر گوشی تلفن‌مان اولویت اول را برای ما داشته باشد.
۵- اگر احوال‌پرسی از طریق شبکه‌های اجتماعی را به احوال‌پرسی حضوری ترجیح دهیم.
۶- اگر زمان استفاده از تلفن همراه به تدریج افزایش یابد.
۷- اگر از هر فرصتی برای چک کردن تلفن‌مان استفاده کنیم.
۸- اگر موقع غذا خوردن و یا کارهای ضروری دیگر، ذهن‌مان درگیر شبکه‌های اجتماعی باشد.
۹- اگر علاقه داریم خیلی سریع به پیام‌ها پاسخ دهیم.
۱۰- اگر موقع خوابیدن، گوشی را با خود به رختخواب ببریم.
من خودم تقریباً چهار سال به گوشی و شبکه‌های اجتماعی اعتیاد داشتم و مواردی را که ذکر کردم، دچار آن‌ها بودم اما اکنون توانسته‌ام تا حدود زیادی خودم را برهانم. نخست ضررها و آسیب‌های وابستگی به اینترنت و موبایل را مرور می‌کنیم سپس تجربه خودم را برای آغاز ترک این پدیده، خدمت عزیزان عرض می‌کنم.
متأسفانه پس از همگانی شدن گوشی‌های هوشمند و سپس ایجاد شبکه‌های اجتماعی، زندگی‌مان به شدت تحت تأثیر آن قرار گرفت تا جایی که سبک زندگی بسیاری از ما تغییر کرد. اگر اهل درس بودیم، زمان درس خواندن ما کاهش پیدا کرد. اگر اهل مطالعه بودیم، زمان مطالعه‌مان کم شد و یا اصلاً مطالعه را ترک کردیم. اگر اهل معاشرت بودیم و فعالیت‌های اجتماعی داشتیم، به مرور گوشه‌گیری اختیار کردیم و تا حدودی منزوی شدیم. یک زمانی «تریستان هریس» از طراحان و مدیران گوگل، گفته بود که “گوشی‌های هوشمند طوری ساخته شده‌اند که اعتیادآور باشند”. با توجه به آسیب‌های که این وابستگی به روح و روان کاربران وارد کرده، شائبه‌ای به وجود آورده است که گویا هدف طراحان فناوری دیجیتال، مشغول کردن بشر بوده تا سیاستمداران بهتر بر مردم حکومت کنند و ابرقدرت‌ها راحت‌تر بتوانند حریفان‌شان را به زمین بزنند.
البته این شائبه از ذهن ما شرقی‌ها و مسلمان‌ها تراوش نکرده بلکه بسیاری از پژوهشگران غربی را نیز به تفکر واداشته است تا جایی که باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا، دسترسی فرزندانش را به فناوری دیجیتالی محدود کرده بود تا دچار افت تحصیلی نشوند. تاکنون تحقیقات فراوانی در خصوص آسیب‌های استفاده از فناوری دیجیتال در غرب صورت گرفته است که نشان می‌دهد؛ کسانی که به استفاده از اینترنت و گوشی‌های هوشمند اعتیاد دارند، کمتر از زندگی لذت می‌برند. دیدن ظاهر زندگی دوستان‌مان در شبکه‌های اجتماعی و مقایسه آن با باطن زندگی خودمان، نارضایتی از زندگی را به دنبال دارد. خواندن اخبار تراژدی، شایعه و دروغ و همچنین دیدن تصاویر ناخوشایند در شبکه‌های اجتماعی، از دیگر آسیب‌های است که به روح و روان ما وارد می‌شود. البته این مورد با اطلاع‌رسانی درست از اوضاع پیرامون‌مان، اشتباه گرفته نشود. ایجاد استرس، اضطراب، خشم، عصبانیت و پرخاشگری از دیگر مصادیق آسیب‌های اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های اندرویدی و کامپیوتری است. زمانی که مطالب دوستان‌مان طبق سلیقه ما نیست و یا دوستان ما، مطالب‌مان را نقد می‌کنند، دچار خشم درونی می‌شویم که شادی و خوشی را از ما می‌گیرد و این بدترین آسیبی است که به روان‌مان وارد می‌کنیم.
اکنون سؤال این است که چه کنیم تا حضورمان را در شبکه‌های اجتماعی کاهش دهیم؟ به مرحله ترک یا کاهش فعالیت در فضای مجازی، سم‌زدایی دیجیتالی می‌گویند. بدیهی است که عادت‌های بدی که در طول زمان ایجاد شده‌اند یک شبه به عادت‌های خوب تبدیل نمی‌شوند. کاهش وابستگی به موبایل هوشمند و شبکه‌های اجتماعی نیز نیازمند آگاهی و پذیرفتن مسئله در گام اول و در مرحله بعد، برنامه‌ریزی متناسب و معقول با توجه به شرایط هر فرد، است. همان‌طور که گفتم، خودم یکی از افرادی بودم که به استفاده از شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص فیس‌بوک اعتیاد داشتم اما در یک و نیم ماه اخیر، وابستگی‌ام را به این شبکه کاهش داده‌ام تا جایی که طی این مدت فقط پنج پُست گذاشته‌ام و بقیه مطالب، به روزرسانی بوده‌اند. با این حساب، یکی از راه‌های دوری از فیس‌بوک و یا هر شبکه دیگر اجتماعی، کاهش تعداد پُست‌ها و یا اصلاً نگذاشتن پُست است. وقتی پُست می‌گذارید، لزوماً منتظر بازخوردهای آن مثل لایک و کامنت هستید و این خود وابستگی ایجاد می‌کند. بقیه تجارب خودم را که توانستم با انجام آن‌ها، سم‌زدایی دیجیتالی کنم، با دوستانم به شرح زیر شریک می‌کنم:
۱- برای استفاده از گوشی محدودیت بگذاریم:
برنامه‌ای برای خودمان تنظیم کنیم که بر اساس آن میزان استفاده از گوشی و شبکه‌های اجتماعی را مدیریت کنیم. مثلاً تا یک ساعت بعد از بیدار شدن، از گوشی‌مان استفاده نکنیم. یا پس از بازگشت به خانه تا یک ساعت، گوشی را خاموش کنیم.
۲- در خواندن و پاسخ دادن به پیام‌ها تأخیر بیندازیم:
خود را موظف ندانیم که به همه پیام‌ها، فوراً جواب بدهیم. من برای این کار، مسنجرم را از موبایل پاک کردم تا موظف به پاسخ‌دهی نباشم. تجربه چهار ساله‌ام نشان داده است که ۹۹ درصد پیام‌های ردوبدل شده از طریق پیام‌رسان‌ها، غیرضروری و بی‌اهمیت هستند.
۳- برای گوشی جایگزین پیدا کنیم:
اگر دریافتیم که دلیل استفاده از گوشی همراه برای ما نوعی آرامش ایجاد می‌کند، به راه‌های جایگزین دیگری برای ایجاد آرامش فکر کنیم. من بازی با دخترم را بهترین جایگزین برای گوشی‌ام انتخاب کرده‌ام. شما هم می‌توانید از داشته‌های زندگی‌تان برای جایگزین کردن گوشی استفاده کنید. مثلاً خود را سرگرم تماشای تلویزیون کنید.
۴- روزانه چند ساعت گوشی هوشمند و شبکه اینترنت مان را کاملاً خاموش کنیم.
۵- هرازگاهی، به مدت چند روز، از دنیای مجازی دوری کنیم تا به تدریج، زمان دوری افزایش پیدا کند.
۶- دست به محاسبه و مراقبه بزنیم:
با خود بیندیشیم که از فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، چه سودی برده‌ایم. به تدریج درمی‌یابیم که بیشتر وقت‌مان را هدر داده‌ایم و این انگیزه‌ای برای کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، می‌شود.
امیدوارم که این یادداشت، برای آن عده از دوستانم که به دنبال کاهش فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و در پی آرامش هستند، مفید واقع شود.
نویسنده محمد مرادی
