از شیشه‌ی شکسته القاعده پیوند نیم‌بند باقی مانده است

هرچند از تهدیدات القاعده در کشورهای همچون افغانستان و سائر کشورهای تحت نفوذ این گروه بزرگنمایی می‌شود؛ اما واقعیت این است که پس از مرگ بن لادن، این شبکه از تحرکات کارا و سریع برخوردار نیست؛ بلکه با حرکات لاک پشتی اش بیشتر در صدد بقای نیمه جان خود می‌باشد، شبکه القاعده نه از منظر مالی و نه از منظر برخوردای از مغز متقکر، حال و هوای چندان مناسبی را دارا نمی‌باشد. اندک فرماندهان متعهد به این شبکه که در بخش افغانستان و شبه قاره هند بیشترین فعالیت را داشتند نیز توسط نیروهای امنیتی افغان کشته و بازداشت شدند. به هر  حال، با گذشت ۱۰ سال از کشته شدن اسامه بن لادن بنیانگذار گروه القاعده، این گروه شبه نظامی شباهت کمی با آن شبکه تروریستی که عامل حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به خاک آمریکا بود دارد اما حتی با وجود داشتن ساختار رهبری کاملا متفاوت، یک تهدید باقی مانده است.

بعد از کشته شدن اسامه بن لادن، رهبر القاعده توسط نیروهای ویژه آمریکایی در خاک پاکستان، ایمن الظواهری مصری جانشین او در رهبری القاعده شد؛ ایدئولوگی که حضورش کاریزمای خیلی کمتری دارد. الظواهری به احتمال خیلی زیاد در حوالی مرز افغانستان و پاکستان یک زندگی بسیار مخفیانه در ضمن گمانه زنی ها در مورد اینکه اصلا زنده هست یا نه داشته در حالی که گروه وی به یک چیز بسیار متفاوت جهش یافته است، با این حال به نظر می‌رسد مرکزیت القاعده سایه ای از آن چیزی است که قبلا بود. بزرگترین موفقیت الظواهری این بوده که القاعده را زنده نگه دارد. رهبری القاعده بیشتر از آنکه یک مرکز منسجم تصمیم گیری باشد اکنون در سطح یک “کمیته مشاوران” است که به دنبال جمع کردن شبه نظامیان سراسر جهان و کمک به آنهاست.

الظواهری ۶۹ ساله اساسا شاهد گسترش عملیاتهای القاعده از کشور مغرب گرفته تا سومالی و افغانستان و همچنین در سوریه و عراق بوده است. تحت رهبری الظواهری، القاعده اساسا هر چه بیشتر تمرکززدایی شده و اختیارات آن عمدتا در دستان رهبران شاخه های وابسته به القاعده قرار گرفته است. الظواهری در واقع نقشی عمده در سازماندهی مجدد گروه های شبه نظامی متعدد زیر چتر القاعده را ایفا نموده است. در اواخر سال ۲۰۰۲ گزارش های تایید نشده از مرگ الظواهری در اثر حمله قلبی منتشر شدند هر چند که جدیدترین مورد از سالها شایعه درباره این که او در حقیقت مرده است، محسوب می شدند.

او بعد در یک ویدیو ظاهر شده و در آن مصائب اقلیت مسلمان قوم روهینجای میانمار را محکوم کرد. اما عدم وجود تاریخ قطعی برای این ویدیو همچنان کار را برای تایید یا رد زنده بودن او غیرممکن کرد. تحلیلگران نسبت به دوام استثنایی او از زمان پیوستن اش به حلقه های شبه نظامی در چهار دهه قبل در مصر متذکر می شوند. اگر الظواهری همچنان زنده باشد، به معنی این است که القاعده تحت رهبری مردی به احتمال زیاد بیمار قرار دارد که به رغم این که یکی از معماران حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بوده، فاقد جذابیت ترسناک رهبر قبلی است. آمریکا یک جایزه ۲۵ میلیون دالری برای الظواهری تعیین کرده و نام او را در فهرست رده بالاترین تروریستهای تحت تعقیب قرار داده است اما تحلیلگران می گویند به نظر نمیرسد که مقامها نگرانی زیادی درباره او داشته باشند و تلاشهای علنی چندانی برای شکار او انجام نمی دهند.

ممکن است فقدان تمایل واشنگتن در این مورد ناشی از تضعیف اهمیت القاعده به عنوان یک کانون تصمیم گیری همزمان با ظهور گروه تروریستی رقیبی به نام داعش باشد. داعش که در اوج اش به کنترل یک به اصطلاح “خلافت” خودخوانده متشکل از بخش هایی از عراق و سوریه می پرداخت در رسانه ها جاذبه القاعده را گرفت در حالی که صدای رادیکال آن در شبکه های اجتماعی تسلط یافت. این دو گروه به جای آنکه نیروهای شان را متحد کنند در میادین جنگ متفاوت در خاور میانه و آفریقا جنگیده و القاعده همچنین با چالشی برای حفظ اهمیت خود مواجه است. سرنوشت الظواهری هر چه بوده باشد، دوره اش درحال تمام شدن بوده و کارشناسان به یک کاندیدای واضح به عنوان جانشین احتمالی او در آینده اشاره می کنند؛ سیف العدل مصری. العدل یک سرهنگ سابق نیروهای ویژه مصری بوده که در دهه ۱۹۸۰ به رده یک گروه افراطگری مصری پیوست. او دستگیر شد اما بعدا آزاد شد و به افغانستان سفر کرد تا به القاعده تحت سرپرستی الظواهری ملحق شود.