اهمیت افغانستان برای هند و پاکستان در چیست؟

هند و پاکستان دشمنی سنتی هستند که پس از آزادی شبه قاره هند از استعمار بریتانیا و تشکیل دو کشور مستقل هند و پاکستان، این دو کشور سه بار با هم جنگیدند. کشمیر یکی از عوامل اصلی این دشمنی می باشد که میان دو کشور تقسیم شده است.

بنا بر این، افغانستان برای هر دو کشور متخاصم به عنوان یکی از میدان های که می توانند این خصومت را بازتاب دهند، همیشه مورد توجه بوده است. در حالی که پاکستان با افغانستان مرز مشترک و طولانی دارد و هند هیچ مرز مشترکی با افغانستان ندارد، اما هر دو کشور پیوسته تلاش کرده اند با کابل رابطۀ نزدیک داشته باشند و از این رابطه در مقابل هم و در خصومت با هم استفاده کنند.

2 – چرا هند و پاکستان به افغانستان نگاه امنیتی دارند؟

نگاه امنیتی هند و پاکستان به افغانستان به اهداف و منافع امنیتی آنها بر می گردد که هر کدام میخواهند از افغانستان در جهت آن استفاده کنند.
دولت های افغانستان با پاکستان همیشه بر سر مرز دیورند درگیر اختلاف و منازعۀ همیشگی است. افغانستان در سال 1949 تمام معاهدات و موافقت نامه های هند بریتانیایی با کابل به شمول موافقت نامۀ دیورند را بی اعتبار اعلان کرد و در واقع وارد منازعۀ ارضی و مرزی با پاکستان شد. افغانستان این اختلاف و منازعه را در نخستین سال تشکیل پاکستان با مخالفت به عضویت آن به سازمان ملل متحد نشان داد و هر چند که این مخالفت را به سرعت پس گرفت، اما اختلاف و منازعه بر سر دیورند ادامه یافت.
افغانستان مرز دیورند که قوم پشتون را به دو کشور و دو طرف تقسیم می کند، نمی پذیرد و خواستار مذاکره در این مورد با پاکستان است. این موضع کابل برای هند که با پاکستان بر سر کشمیر در منازعه و دشمنی به سر می برد قابل توجه و مورد تایید است و از آن خواسته است تا علیه پاکستان استفاده کند، در حالی که پاکستان این منازعه را از سوی کابل تهدیدی برای تمامیت ارضی و حاکمیت ملی خود تلقی می کند.

از این رو هم هند و هم پاکستان بسوی افغانستان با دید امنیتی برخورد می کنند و هر کدام می خواهند از افغانستان منافع هم دیگر خود را ضربه بزنند.

3 – چرا پاکستان همیش نگران نزدیکی کابل – دهلی و برعکس دهلی نگران نزدیکی اسلام آباد کابل است؟

هند می خواهد که پاکستان در مرز شرقی خود با افغانستان همیشه در نگرانی به سر ببرد و افغانستان ادعاو منازعۀ مرزی و ارضی را در مرزهای دیورند با پاکستان داشته باشد. در این صورت هند می تواند با کابل روابط نزدیک برقرار کند و با ایجاد رابطۀ نزدیک استخباراتی و امنیتی جنبش های اعتراضی و حتی جدایی طلبی بلوچ ها و پشتون ها را در پاکستان از طریق افغانستان حمایت می کند. از این رو پاکستان همیشه از نزدیکی رابطه میان دهلی و کابل نگرانی دارد تا هندی ها علیه منافع اسلام آباد عمل نکنند. هند نیز از نزدیکی کابل با اسلام آباد نگران است تا مبادا این نزدیکی برای پاکستان فرصت ایجاد کند تا توجه خود را به کشمیر معطوف دارد و جنبش جدایی طلبی در ایالت جمو و کشمیر را مورد حمایت قرار دهد.

4 – چرا پاکستان هرنوع نزدیکی کابل – دهلی را تهدیدی برای امنیت ملی خود میداند؟

پاکستان به دلیل منازعه و ادعای مرزی و ارضی افغانستان علیه خودش هر گونه نزدیکی کابل با دهلی را به امنیت ملی خود تهدید می داند. مثلاً پاکستان فکر می کند که وجود کنسلگری های هند در شهر های جلال آباد و قندهار در مرز با پاکستان فقط می تواند مراکز جاسوسی و فعالیت های استخباراتی هند علیه پاکستان باشد. در غیر آن این کنسلگری ها در این شهر ها که هیچ مرزی با هند ندارند، چه معنی می تواند داشته باشد؟

5 – با وجود آنکه پاکستان دارای سلاح هستوی است که برای این کشور قدرت بازدارنده در هردو سطح ، تاکتیکی و استراتیژیک داده است آیا با وجود داشتن این توانای هنوز هم در پی داشتن عمق استراتیژیک است؟

بلی پاکستان هنوز با داشتن تسلیحات اتمی در پی عمق استراتژیک در افغانستان است. چونکه افغانستانِ تحت نفوذ پاکستان و یا دوست بسیار نزدیک و متحد پاکستان منافع مهم پاکستان را می تواند تامین کند. می تواند دهلیز اتصال پاکستان به آسیای میانه و بر عکس باشد. جریان آب را به پاکستان تضمین کند. افغانستان بازار خوبی برای پاکستان از نظر اقتصادی و تجارتی باشد. در سطح منطقه و جهان با سیاست پاکستان هماهنگ و همسو باشد. افغانستان تحت نفوذ پاکستان می تواند مرکز و پایگاه آموزش نیروهای کشمیری طرفدار پاکستان باشد و ……………

6 – پاکستان چه نوع یک حکومت بر قدرت در کابل میخواهد؟

حکومت دوست و متحد با خود را در سطح منطقه که منافع مهم و اصلی پاکستان توسط این حکومت تامین شود. به این منافع در بخش های این گفتگو اشاره شده است.

7 – آینده روابط افغانستان – پاکستان را چگونه می بینید؟

من آیندۀ روابط افغانستان و پاکستان را بسیار روشن و پایدار نمی بینم. طالبان بر خلاف این تصور که بسیار تحت نفوذ و تاثیر پاکستان اند، از جناح های متفاوتی تشکیل شده اند که برخی های شان بسوی پاکستان با دید اعتماد نگاه نمی کنند. طالبان خط دیورند را فرضی می دانند و آنرا به عنوان مرز رسمی قبول ندارند. طالبان از طالبان پاکستان حمایت می کنند و این می تواند اعتماد میان اسلام آباد و کابل را از میان ببرد.

پاکستانی ها در برخورد رسمی شان با کابل نگاه برتر و فراتر دارند و می خواهند که افغانستان به عنوان یک کشور محاط به خشکه همیشه مطیع و محتاج پاکستان باشند. این نگاه و سیاست می تواند رابطۀ اعتماد متقابل را میان آنها ضربه بزند و از ایجاد چنین رابطه جلوگیری کند.

8 – آینده روابط افغانستان – هند تحت حاکمیت طالبان چگونه می بینید؟

هندی ها در آغاز پیروزی طالبان دچار یک شوک شدند که حالا آهسته آهسته این شوک را می خواهند برطرف کنند. هندی ها به این باور رسیده اند که طالبان نیروی مسلط و پیروز در افغانستان هستند و هیچ نیروی دیگر با این ها نمی تواند رقابت کند و حاکمیت آنها را از میان ببرد. بنا بر این در تلاش ایجاد رابطه با طالبان هستند و به خصوص می خواهند از اختلافات برخی جناح های طالبان با پاکستان استفاده کنند. برای هند این بسیار جالب و امید وار کننده است که طالبان خط دیورند را به رسمیت نمی شناسند و هم چنان تمامیت ارضی پاکستان از سوی کابلی تحت حاکمیت آنها تهدید می شود. طالبان نیز با هوشیاری از این وضعیت سود می برند و می خواهند از آن استفاده کنند. از این رو طالبان پس از تصاحب قدرت با هند در صدد ایجاد رابطه برآمدند و از دهلی خواستند تا سفارت خود را در کابل بازکند و فعالیت های خود را در افغانستان از سر بگیرد. ممکن است این امر برای پاکستان شوک آور و شگفت انگیز باشد. اما طالبان علی رغم رابطۀ نزدیک و دیرینه با پاکستانی ها می خواهند با هند روابط نزدیک ایجاد کنند.

9 – دور نمای روابط هند – پاکستان را چگونه می بینید آیا امیدی برای پایان منازعه تاریخی این دو کشور وجود دارد؟

من فکرنمی کنم که هند و پاکستان بر سر کشمیر به کدام توافق پایدار دست یابند. این منازعه هم چنان باقی خواهد ماند، اما از سوی هر دو طرف مدیریت خواهد شد تا به یک جنگ بزرگ دیگر میان هم نینجامد.

10 – آیا منازعه افغانستان – پاکستان تنها بر سر دیورند است یا عوامل دیگری هم در تنش بین این دو کشور نقش دارد؟

دیورند یکی از عوامل مهم و اصلی منازعه است. اما مسایل دیگر نیز در تنش میان دو کشور نقش مهمی دارد. با باور من پاکستان و افغانستان هر کدام برای خود منافعی را در کشور های هم برای خود تعریف می کنند و منافعی را دارند که عدم دسترسی و تامین این منافع موجب تنش و بی اعتمادی میان شان می شود.

پاکستان شش هدف را در افغانستان بخشی از منافع ملی خود تلقی می کند و دسترسی به آنرا در صدر استرتیژی خود قرار می دهد که بدون دسترسی به آن آرام نمی گیرد:

1 – انصراف افغانستان از منازعه دیورند و شناخت مرز دیورند به عنوان مرز دو کشور

2 – کاهش مناسبات نزدیک کابل با دهلی نو در پرتو آگاهی و نظارت پاکستان
3 – ایجاد خط ترانزیت و دسترسی بلامانع پاکستان به منابع انرژی و بازار آسیای میانه از طریق افغانستان

4 – تضمین دسترسی به منابع مشترک آبی افغانستان

5 – دسترسی بلامانع در برنامه های بازسازی و بازار افغانستان

6 – اقتدار دولت دوست در کابل برهبری و محوریت پشتون ها به خصوص جریان های اسلام گرایی منهای ناسیونالیزم پشتون و ایجاد روابط نزدیک و دوستانه میان کابل و اسلام آباد که سیاست خارجی کابل مطیع سیاست اسلام آباد در سطح منطقه و حتی بین المللی باشد.

گفتگو با زاهد آریا در مورد اهمیت افغانستان برای هند و پاکستان