فرمانده‌ای که هلمند را به مجاهدین تسلیم کرد، با طالبان چه خواهد کرد؟
زمانی‌که جنگ‌جویان مجاهدین در سال ۱۹۹۳ مرکز این ولایت جنوبی را تصرف کردند، جنرال عبدالجبار قهرمان، فرمانده حکومت وقت افغانستان در این ولایت بود و شهر را تسلیم مجاهدین کرد.
او در حال حاضر و بعد از دو دهه، باز هم یک چهره دولتی در این ولایت است و پست‌اش در معرض تهدید و سقوط به دست شورشیان قرار دارد.
این بار در دروازه‌های شهر با طالبان مواجه است. شورشیان مواضع‌شان را در حومه و لشکرگاه مرکز این ولایت، بسیار محکم کرده‌اند و تنها دریای آرام هلمند، فاصله میان شورشیان طالبان و مقرهای حکومتی است. این شورشیان از ۱۴ ولسوالی ولایت هلمند ۱۰ ولسوالی آن را یا تحت کنترول‌شان دارند و یا زیر حملات سنگین قرار داده‌اند.
آقای قهرمان، ماه گذشته به عنوان نماینده رئیس جمهور غنی وارد هلمند شد و مسئولیت تلاش‌ها، حفظ و دفاع از این ولایت را علیه طالبان به عهده گرفت. اما این جنرال با سابقه، با تاکید بر این‌که تنها اقدامات نظامی برای دولت فایده ندارد، نیز تلاش کرده است تا فرماندهان طالبان را به مذاکره بکشاند.
آقای قهرمان هفته گذشته طی یک مصاحبه در مرکز فرماندهی‌اش در حالی‌که اکثرا با فرماندهان نظامی، مقامات محلی و متنفذین، تلفونی تماس می‌گرفت، گفت: «در گذشته نیز من بدین باور بودم که راه حل مشکل این ملت، در جنگ نیست و امروز نیز به آن باور دارم. طیاره و توپ و تانک، وسایل شکست‌خورده‌ای هستند و باید بسیار کم استفاده شوند؛ تنها زمانی که شما فکر می‌کنید از بین خواهید رفت».
او اضافه کرد: «تلاش اول ما این است که جنگ را آرام بسازیم، جنگ را خاموش کنیم».
هرچند، در بعضی جاها به این کار مثل عقب‌نشینی نگریسته شده است.
اخیرا نیروهای اردو، آخرین پایگاه‌های‌شان را در ولسوالی‌های موسی‌قلعه و نوزاد ترک کردند. چیزی بیشتر از ۱۵۰۰ سرباز در یک حرکت علنی از پایگاه‌های‌شان خارج شدند تا کمربند امنیتی اطراف لشکرگاه، مرکز ولایت را استحکام ببخشند. چندی پیش پای نیروهای عملیات ویژه آمریکایی به جنگ کشانیده شد تا در پاک‌سازی سرک‌های منتهی به مرکز این ولایت کمک شوند و در دفاع از این ولایت سهم گرفتند.
آقای قهرمان که ۵۸ سال سن دارد، قبلا نیز این ولایت را تجربه کرده است. فرماندهی او از آخرین استحکامات حکومت کمونیستی به حمایت روسیه در جنوب افغانستان بود. او شخصا شاهد سقوط این حکومت در سال ۱۹۹۳ بوده است؛ زمانی‌که او نیروهایش را خارج کرد و لشکرگاه را به نیروهای مجاهدین تحت حمایت C.I.A واگذار کرد. پس از آن، او برای یک دهه در مسکو تبعید شد.
او پس از حمله ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۱ و سقوط طالبان، به افغانستان آمد و عضو پارلمان شد. دیدگاه او در مورد کنارآمدن با شورشیان طالبان، همانند دیدگاه آقای غنی، دلسوزانه است. رئیس جمهور غنی تلاش کرده است تا با رهبران شورشیان وارد مذاکره شود و به این جنگ طولانی، پایان سیاسی ببخشد.
اما در این وضعیت بحرانی آنی، رهبران قومی تلاش‌های او را غیرعملی و ناامید‌کننده می‌بینند (اقدامات و رفتارهای مایوسانه‌ی یک فرمانده درمانده). طالبان به جای قبول پیشنهادهای صلح‌خواهانه رئیس جمهور غنی، او را با جنگ «رو در رو» به چالش کشیده‌اند و به فرصت‌های حکومت علاقمند نیستند.
حاجی محمد طاهر، یک متنفذ قومی از ولسوالی سنگین که اخیرا با آقای قهرمان بحث کرده است، گفت: «من فکر می‌کنم که آقای قهرمان در خواب خرگوش است. در حال حاضر، طالبان دست بالا دارند و حکومت ضعیف است. هر زمانی که آنها (طالبان) از لحاظ نظامی ضعیف شوند، ممکن است که طالبان محلی سلاح‌های‌شان را به زمین بگذارند و به پروسه صلح بپیوندند، نه حالا».
ملا عبدالرحمن احسان، یک فرمانده طالبان در سنگین گفت که آقای قهرمان برای جبران حقارت‌های گذشته به هلمند بازگشته بود.
ملا احسان گفت: «بیایید اول بجنگیم؛ و صلح و گذاشتن سلاح به زمین را فراموش کنید. اول ما باید بجنگیم و بعد از آن بالای پروسه صلح کار کنیم».
تعدادی هم اقدامات اخیر و مشخصا واگذاری پایگاه‌های نظامی در ولایت هلمند را با دیده شک می‌نگرند. دولت پس از یک سال پرفاجعه نظامی، شاید ولسوالی‌ها را با طالبان معامله کرده‌اند تا آنها را دور از شهر لشکرگاه نگه دارند؛ کاری را که حکومت کمونیستی در آخرین روزهای زندگی‌اش در جنوب افغانستان انجام داد.
صحبت‌های صلح‌خواهانه کسی که مسئول عملیات در ولایت هلمند است و این‌که وزیر دفاع ملی، محمد معصوم استانکزی تا سال گذشته مسئول فعال پروسه صلح بود، این شک و گمانه‌زنی‌ها را تقویت می‌کند.
عبدالمجید آخندزاده، معاون رئیس شورای ولایتی هلمند که پدرش در دهه ۱۹۸۰ یکی از سران و مخالفان اصلی آقای قهرمان بود، گفت: «سوالی که ذهن مرا پس از عقب‌نشینی از موسی‌قلعه، آزار می‌دهد این است که شاید این‌ها می‌گویند ما در ولسوالی‌ها مقاومت نمی‌کنیم و شما به شهر حمله نکنید. اگر این طور نیست، چرا این‌ها بدون مقاومت و جنگ خارج شدند؟».
آقای قهرمان که عقب‌نشینی‌های اخیر را ضروری و جدا از هرنوع معامله می‌داند، قبول کرد که کار دشواری را انجام داده است.
دولت در هلمند نه‌تنها اکثریت ولسوالی‌ها را، بلکه در جریان چند سال گذشته حمایت مردمی و اعتبارش را در مبارزه با فساد نیز از دست داده است. طمع سود تریاک، هم طالبان و هم مقامات حکومتی را فریفته است.
به گفته مقامات و سران محلی، در دل دشت‌هایی که احتمالا تحت کنترول طالبان قرار دارند، از طرف شب به‌خاطر تریاک حملاتی از جانب نیروهای امنیتی صورت می‌گیرد. اجساد در دشت می‌مانند اما کیسه‌های پر از تریاک ناپدید می‌شوند.
طالبان ۱۴ سال پس از سقوط دوباره بخش بزرگی از افغانستان را تحت کنترول‌شان دارند.
آقای قهرمان گفت: «اگر شما در حال حاضر مرا به سرتاسر هلمند بفرستید و بگویید جبار، یک دو ولسوال خوب پیدا کن، چندتا فرمانده خوب پولیس پیدا کن و چند تا رئیس خوب پیدا کن. من در تمام هلمند یکی هم پیدا کرده نمی‌توانم. من واقعا نمی‌توانم. حتی اگر شما نزدیک‌ترین افراد مرا هم مقرر کنید، این‌ها گرگ خواهند شد – در کل ذهنیت این‌گونه تغییر یافته است. در وجدان‌ها، بد به شکل خوب بدل شده است».
اخیرا، پس از چند ماه پرفاجعه جنگ در هلمند و کم‌شدن قلمرو حکومت، هیاتی از مقامات بلندرتبه از جانب رئیس جمهور غنی اعزام شدند. این هیات دریافتند که از تمامی تعداد نیروهای ثبت‌شده روی کاغذ، فقط نصف آنها در هلمند وظیفه انجام می‌دهند و حضور دارند. یکی از اعضای این هیأت که نخواست نام‌اش گرفته شود، گفت اکثریت این نیروها به دلایل فرار، تلفات و فساد غایب بودند.
آقای قهرمان ضمن تایید این مشکلات گفت که به اندازه کافی برای جنگ با شورشیان در ولایت هلمند نیروهای امنیتی وجود دارند. به باور او شمار شورشیان در این ولایت بیشتر از ۲۰۰۰ جنگ‌جو نیست. او تاکید کرد که نیروهای امنیتی افغان تجهیزات خوب در اختیار دارند. او ارتش جدید افغانستان به حمایت ناتو را به «گاو شیرده با جنسیت خوب» تشبیح کرد و در مقایسه با آن، ارتش یک نسل قبل به حمایت شوروی را «گاو لاغر» خواند.
او گفت، مشکلات در چگونگی مدیریت نیروها و رهبری فاسد که تدارکات را قبل از رسیدن به قطعه‌ها می‌بلعد، وجود دارند.
آقای قهرمان در رابطه با طالبان گفت: «تنها هنر آنها این است که سیار و متحرک هستند. از طرف دیگر، برای ما آماده کردن کاروان‌ها، چندین روز را دربر می‌گیرد. آنها دست بالا دارند – آنها محلی هستند، با منطقه آشنایی دارند و بارشان سبک است».
آقای قهرمان هنوز امیدوار است که تغییراتی را در هلمند به میان بیاورد. او یک شعر پشتو را خواند: «اگر برای رسیدن به آن به شنا کردن ادامه بدی، آن را به‌دست خواهی آورد/ کی می‌گوید که در دریا مروارید نیست؟»
اما حاجی شرف‌الدین که ۵۳ سال سن دارد و در برابر آقای قهرمان در دهه ۱۹۸۰ جنگیده است، نگران است که سابقه این جنرال اسبق بار دیگر تکرار خواهد شد.
حاجی شرف‌الدین گفت: «فردا، طیاره دیگری برای شما خواهد آمد و ما هم تماشا خواهیم کرد».
منبع: نیویارک تایمز
