جنجال جاسوسی، تنش مسکو و لندن تا چه حد جدی است؟

تنش در روابط بریتانیا و روسیه بدلیل پرونده‌ ای که لندن آن را قتل یک جاسوس دو جانبه خوانده افزایش یافته و غرب روسیه را مسئول این حمله می داند.

ترزا می، نخست وزیر بریتانیا اوایل هفته گذشته اعلام کرد، سم اعصابی که در حمله به یک جاسوس سابق روسیه و دخترش استفاده شده جنگی و از نوع اعصاب است که در کشور روسیه تولید می‌شود.

ترزامی گفت دولت بریتانیا به این نتیجه رسیده که “به احتمال زیاد” روسیه مسئول حمله به سرگئی اسکریپال و دخترش یولیا در روز ۴ مارس در شهر سالزبری در جنوب بریتانیا است و برهمین اساس سفیر روسیه در لندن احضار شده تا از او سوال شود که آیا این حمله “اقدامی مستقیم از سوی دولت روسیه بوده” یا این که کرملین “کنترل خود بر ذخیره سم اعصاب در این کشور را از دست داده است“.

اما کار تنها به احضار سفیر ختم نشد و ادامه موضوع به پیچیده‌تر شدن ماجرا انجامید. اما ماجرا از کجا آغاز شد و چرا موضوع به تنش دیپلماتیک میان روسیه و انگلیس منجر شد.

ماجرای جاسوس روسی در انگلیس چه بود؟ 

بعدازظهر روز یکشنبه ۲۰ اسفند رمدی مسن به همراه زنی حدودا ۳۰ ساله در مرکز خرید سالزبوری بریتانیا به دلیل تماس با “ماده‌ای ناشناخته” دچار ناراحتی شده و به بیمارستان منتقل شده‌اند. رسانه‌های بریتانیایی این مرد را با نام سرگئی اسکریپال ۶۶ ساله که چندین سال پیش در روسیه به اتهام جاسوسی به نفع بریتانیا گناهکار شناخته و به ۱۳ سال حبس محکوم شده بود، اعلام کردند.

اسکریپال زمانی در سرویس اطلاعاتی ارتش روسیه خدمت می‌کرد و پس از متهم شدنش در سال ۲۰۱۰ به انگلیس پناهنده شد. وی در سال ۲۰۰۴ توسط سرویس‌های امنیتی فدرال روسیه به ظن خیانت به عوامل روس در سرویس اطلاعات انگلیس دستگیر و در سال ۲۰۰۶ طی یک محاکمه سری به ۱۳ سال حبس محکوم شد. اسکریپال اعتراف کرد که به عوامل روس در MI6 در عوض گرفتن پول خیانت کرده است. با این حال وی در سال ۲۰۱۰ مورد عفو ریاست‌جمهوری وقت، دیمیتری مدودف قرار گرفت و در جریان یک عملیات مبادله جاسوس میان روسیه و آمریکا از زندان آزاد شد.

از زمانی که این جاسوس روسی به لندن پناهنده شد، خبری از او منتشر نشد تا آن که مسمویت او در این شهر باردیگر نام او را به رسانه‌ها کشاند.

کمی پس از حادثه واحد پلیس منطقه‌ای که اسکریپال در آن‌جا زندگی می‌کرد در بیانیه‌ای گفت اسکریپال و دخترش به سبب قرار گرفتن در معرض یک ماده ناشناخته تحت درمان قرار دارند اما هر دوی آنها حالشان وخیم است و در بخش مراقبت‌های ویژه به سر می‌برند.

پس از تحقیقات اولیه، اعلام شد نوعی سم اعصاب عامل مسمومیت آنها بوده اما نوع سم اعلام نشد. تحقیقات تخصصی نشان داد که مدت دوام این سم بیشتر از آن بوده که ابتدا تصور می‌شد به همین دلیل دامنه تحقیقات به تمام جاهایی که پدر و دختر حضور یافته بودند گسترش یافت و از کسانی که در همان رستورانی که آنها غذا خورده بودند نیز خواسته شد تا لباسهای خود را بشویند.

انگشت اتهام به سمت روسیه

بلافاصله پس از اعلام مسمویت وخیم جاسوس سابق روسی، کرملین اعلام کرد که روسیه حاضر به هر نوع همکاری با انگلیس درباره تحقیقات در این رابطه است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت  تاکنون درخواست کمک از ما نشده است اما مسکو همواره آماده همکاری است.

اما در مقابل واکنش لندن به این موضوع اتهامات تند علیه مسکو بود. در لندن ابتدا سفیر روسیه به وزارت خارجه احضار شد، اما چند روز بعد ترزا می نخست وزیر  با ادعای روشن شدن بخشی از تحقیقات در زمینه مسمویت جاسوس سابق روسیه اعلام کرد که ۲۳ دیپلمات روسی را به تلافی این حادثه، از این کشور اخراج می کند.

نخست وزیر انگلیس همچنین گفت اخراج این تعداد دیپلمات روس از انگلیس که بزرگترین اخراج دیپلمات ها از لندن در ۳۰ سال گذشته خواهد بود، توانمندی های جاسوسی روسیه در انگلیس را تا سال های آینده تنزل خواهد داد.

کشیده شدن پای شورای امنیت به ماجرا

اما اخراج تعدادی از دیلمات‌های روسی تنها اقدام لندن علیه مسکو نبود و همزمان با اخراج دیلمات‌های روسی، انگلیس با درخواست تشکیل جلسه شورای امنیت، خواهان بررسی نقش احتمالی روسیه در این موضوع شد.

وزارت خارجه انگلیس اعلام کرده که هدف از این نشست ارائه یافته‌های کمیته تحقیقات به اعضای شورای امنیت درباره سوء قصد به جان جاسوس روس است.

پس از جلسه شورای امنیت رهبران آمریکا، آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز حمله شیمیایی به یک جاسوس سابق روسی در خاک بریتانیا را محکوم کردند و در بیانیه‌ای مشترک گفتند که “ما رهبران فرانسه، آلمان، ایالات متحده و بریتانیا مراتب انزجار خود را از حمله روز ۴ مارس ۲۰۱۸ به سرگئی و یولیا اسکریپال در شهر سالزبوری ابراز می داریم.” در ادامه این بیانیه آمده است که “کاربرد این ماده سمی، از نوعی که توسط روسیه ساخته شده، به منزله آن است که برای اولین بار از زمان جنگ دوم جهانی به بعد، یک ماده دارای کاربرد در ساخت گاز اعصاب برای مقاصد تهاجمی در خاک اروپا به کارگرفته شده است. این اقدام به منزله حمله به حق حاکمیت بریتانیا است و کاربرد چنین ماده ای توسط یکی از کشورهای امضاکننده معاهده منع کاربرد تسلیحات شیمیایی به منزله نقض تعهدات چنین کشوری است.”

واکنش مسکو

در واکنش به اتهامات ضد روسی انگلیس، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز روز پنج‌شنبه اتهامات نخست وزیر انگلیس علیه روسیه دیوانه‌وار  خواند و آن را رد کرد.

با این حال از ابتدای شکل‌گیری تنش اخیر در روابط انگلیس و روسیه، مقام‌های مسکو ادعاهای لندن را رد کرده‌اند و وزیر خارجه روسیه گفته است که کشورش آماده همکاری در تحقیقات است اما نیاز دارد به جزییات پرونده از جمله نمونه‌های عامل عصبی دسترسی داشته باشند.

همچنین وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرده که در واکنش به اخراج ۲۳ دیپلمات‌ روس از بریتانیا “به زودی” دیپلمات‌های بریتانیایی را از کشور اخراج خواهد کرد.

تنش پایدار یا گذرا

شاید بتوان برجسته سازی پرونده جاسوسی اخیر از جانب لندن را تلاشی برای تضعیف پوتین در آستانه رقابت‌های انتخاباتی عنوان کرد، اما حقیقت آن که موقعیت رئیس جمهور فعلی روسیه به آن حد از ثبات و نفوذ رسیده است که با برخی پرونده‌های کوتاه مدت نتوان ان را تحت تاثیر قرار دارد.

از طرف دیگر به اعتقاد برخی بزرگ کردن موضوع پرونده جاسوسی اخیر با وجود اعلام آمادگی مسکو برای همکاری ناشی از برخی رقابت‌های سنتی میان روسیه و غرب است که در مقاطع و موقعیت‌های مختلف غرب تلاش می‌کند تا به این رقابت‌ها در قابل مسائل مختلف دامن بزند.

براین اساس بزرگ نمایی پرونده جاسوس سابق روسیه در انگلیس اقدامی سیاسی است و در این صورت این تنش را می‌توان موضوعی گذار و کوتاه مدت ارزیابی کرد که به تدریج اهمیت خود را از دست خواهد داد.