راه لاجورد؛ ترانزیت کالا برای توسعه تجارت

افغانستان کشوری است که محاط به خشکه می باشد و همیشه نیاز دارد تا برای فایق آمدن به چالش های ترانزیتی و تجارتی اش راهِ جدیدی را برای دسترسی به آب های بحر پیدا نماید. محصور به خشکه بودن چالشی است که تمام کشورهای محصور به خشکه با آن روبرو است و هر یک از آن ها تلاش دارند تا راهِ جدیدی برای حل این مشکل دریابند. با توجه به چالش های امنیتی که در مسیر بحر هند برای افغانستان وجود دارد این کشور در جستجوی راه های بدیل برای ارتباط با کشورهای صنعتی و جامعه جهانی می باشد.

در این زمینه مسیری جدیدی را که دولت افغانستان پیشنهاد کرده است «راه لاجورد» می باشد که افغانستان را از طریق ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و بعد با عبور از ترکیه به آب های آزاد وصل میسازد. این مسیری تاریخی است که حدود دو هزار سال قبل لاجورد بدخشان از این مسیر به کشورهای آسیای مرکزی و اروپا صادر میگردید. همچنان این راه از سابقه تاریخی بیشترِ برخوردار بوده و به عنوان بخشی از راه ابریشم دارای اهمیت ویژه می باشد. این طرح در ۲۴ عقرب ۱۳۹۴ هجری- خورشیدی از طرف افغانستان مطرح شد.

خصوصیات، فرصت ها و چالش های مسیر لاجورد

همکاری های ترانزیت بازرگانی و حمل و نقل راه لاجورد میان افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه جهت کاهش موانع ترانزیتی، تجارتی و توسعه عملیات مشترک گمرکی بین کشورهای نامبرده، منحیث راه بدیل ترانزیتی برای دسترسی به بنادر بحری ایجاد می شود. حمل و نقل اموال از مسیر این کشورها توسط سرک و خط آهن مناسب ترین راه بازرگانی میان افغانستان، آسیای میانه، قفقاز، بالکان و اروپای مرکزی بوده و وسیله مؤثر ارتباط آسیای جنوبی با کشورهای اروپای می باشد. این مسیر برای افغانستان از اهمیت ویژۀ برخوردار است. چرا که ارزان ترین و کوتاه ترین راه برای رسیدن به کشورهای اروپایی می باشد.

از جانب دیگر با توجه به جهانی شدن راه های ترانزیتی و انتقال سرمایه، اموال، کالاها و فن آوری معاصر از کشورهای سرمایه داری به جانب کشورهای در حال توسعه، تغییرات بیشتری در سرحدات کشورها ایجاد گردیده که از آن جمله میتوان به تغییرات در مرزهای روسیه اشاره نمود. هر چند پروسه جهانی شدن چالش های و عوارض مانند قاچاق انسان و مواد مخدر، تروریزم منطقوی و بین المللی را نیز بوجود آورده است، لیکن جامعه جهانی و کشورهای عضو آن ناچار از همکاری در این پروسه به منظور ثبات در رشد اقتصادی در سطوح ملی و بین المللی می باشد.

در واقع با توجه به اهمیت انرژی و ضرورت به منابع جدید در این زمینه و همچنان رشد کشورهای مانند چین که در کنار ایالات متحده آمریکا به بزرگترین مصرف کننده انرژی تبدیل شده است، باعث شده که منابع انرژی کشورهای آسیای مرکزی از اهمیت ویژه برخوردار گردد.کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا و حتی چین بدون در نظر گرفتن روسیه، خواهان دسترسی به این منابع انرژی می باشد. بنابر این نقش خاصی برای افغانستان، آذربایجان و گرجستان قائل می شوند.

در همین حال با در نظرداشت رشد چین، افغانستان خواهد توانست نقش مرکزی و تاریخی خود را به عنوان مسیر ترانزیتی ایفا نموده، منافع بزرگ را نصیب خود نماید و دوباره به یکی از مهمترین بازیگران منطقه تبدیل شود. برای غرب و چین، سرحدات مشترک افغانستان با سه کشور مهم در حوزۀ آسیای میانه، افغانستان دارای نقش ویژه و مهم در منطقه و جهان دارد. بناّ افغانستان برای کشورهای نامبرده مطمئن ترین مسیر برای رسیدن به آسیای مرکزی و قفقاز می باشد و حضور شان در این منطقه از اهمیت فوق العادۀ جهت دسترسی به مناطق نفت خیز مهم می باشد.

خصوصیات: این راه از کشور افغانستان شروع شده در بندر «ترکمن باشی» ترکمنستان ختم گردیده و سپس از طریق شهر باکوی آذربایجان به منطقه «تفلیس» گرجستان وصل میگردد و با گذشتن از «تفلیس» گرجستان، «قارس و استانبول» ترکیه به اروپا وصل می شود.

ابتکار این طرح از طرف دولت افغانستان با کشورهای ذیدخل در میان گذاشته شده که از طرف کشورهای منطقه مورد توجه و استقبال قرار گرفته است. دولت افغانستان به این باور است که این مسیر یکی از کوتاه ترین و ساده ترین را برای افغانستان بوده، زیرا از مرز افغانستان تا بندر «ترکمن باشی» ترکمنستان و از «باکو» آذربایجان الی «قارس و استانبول» ترکیه سرک و خط آهن موجود می باشد. حالا ضرور است که جاده موجود به هم وصل گردیده و یک بسته هم و نقل واحد در مسیر معرفی شود، برای این کار نیاز است که گمرک ها در کشورهای این مسیر به صورت هماهنگ عمل نموده و تعرفه واحد معرفی شود و موانع امنیتی در مسیر کمتر شود.

• فرصت ها:

–              کاهش در هزینه انتقال اموال از این راه نسبت به راه پاکستان.

–              وصل شدن کشورهای آسیای جنوبی با چین و کشورهای اروپایی از طریق افغانستان.

–              رونق بخشیدن به تجارت و فعالیت های بازرگانی با کشورهای اروپایی که باعث آوردن سود به افغانستان می شود.

–              کاهش و عدم وابستگی افغانستان برای انتقال اموال از راه های کشورهای ایران و پاکستان.

–              سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دالری چین در این مسیر.

–              شانس بزرگ برای کشورهای ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان جهت مشارکت با ناتو و اتحادیه اروپا و در نهایت شراکت با این کشورها جهت کاهش و عدم وابستگی آن ها به روسیه.

–              کاهش وابستگی اروپا به انرژی روسیه.

–              امیدواری برای آمریکا جهت اکمالات نیرو هایش در افغانستان.

• چالش ها:

–              نبود امنیت مطمئن، جاده ها و خط آهن در افغانستان.

–              واکنش روسیه نسبت به هر نوع تحرک در منطقه که باعث آزاد شدن انرژی بحیرۀ کسپین «دریای خزر» به بحیرۀ سیاه و مدیترانۀ گردد.

–              مواجه شدن افغانسان با گیج های متعدد خط آهن «واحد فاصله ریل های خط آهن» که از کشورهای پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی وارد می شود.

–              عدم موجودیت زمینه ها برای انتقال کالا و خدمات در کشورهای استفاده کنند این طرح.

نتیجه گیری

افغانستان به عنوان مطرح کننده این طرح از سالیان متمادی با چالش های ترانزیتی مواجه بوده است. این طرح خواهد توانست تا در آینده افغانستان را از مشکلات ترانزیت اموال رهایی بخشد. همکاری های ترانزیت بازرگانی و حمل و نقل راه لاجورد میان افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه جهت کاهش موانع ترانزیتی، تجارتی و توسعه عملیات مشترک گمرکی میان کشورهای نامبرده، منحیث راه بدیل ترانزیتی برای دسترسی به بنادر بحری ایجاد خواهد شد. انتقال اموال از این مسیر برای افغانستان مطمئن و کم هزینه خواهد بود.

برای کشورهای ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان فرصت را مهیا خواهد شاخت تا این کشورها از وابستگی به روسیه نجات یابند و بتوانند از این راه با کشورهای اروپایی و ناتو همکاری نمایند. کاهش وابستگی افغانستان به راه های ترانزیت ایران و پاکستان، سرمایه گذاری چین در این بخش و موارد یاد شده دیگر از فرصت های این طرح خواهد بود. عدم امنیت مطمئن، جاده ها و خط آهن در افغانستان، واکنش روسیه به تحرکات در منطقه و عدم زمینه های انتقال اموال در کشورهای شامل این طرح از چالش های طرح مذکور خواهد بود.

راه لاجورد افغانستان برای غرب و چین مطمئن ترین مسیر جهت دسترسی به مناطق نفت خیز آسیای مرکزی و قفقاز می باشد. چرا که غرب و چین میخواهند بدون در نظرداشت روسیه بتوانند از انرژی کشورهای آسیای مرکزی استفاده نمایند.

اگر این طرح به صورت عملی آن اجرا گردد و کشورهای منطقه بتوانند مواد این طرح را به صورت درست آن اجرا نمایند در آینده این راه به یکی از راه های اصلی تجارت میان کشورهای آسیای مرکزی، جنوبی و چین تبدیل خواهد شد و افغانستان میتواند از این راه سود هنگفت به دست بیاورد.

نویسنده: شمس الدین فقیری