نخبگان سیاسی و ظرفیت های موجود در پیمان امنیتی افغانستان و آمریکا

در سال های پایانی حکومت حامد کرزی روابط میان افغانستان و ایالات متحده آمریکا پر تنش شد. تنش میان کابل و واشنگتن باعث شد که حکومت افغانستان از امضای پیمان امنیتی سرباز زند. با شکل گیری حکومت جدید اما، مسئله پیمان امنیتی میان افغانستان و آمریکا حل شد. رئیس جمهور غنی، در روزهای نخست حکومتش پیمان امنیتی با ایالات متحده آمریکا را امضا نمود. بعد از امضای پیمان امنیتی اوضاع امنیتی کشور وخیم شد. دامنه ناامنی اکثر ولایت کشور را در بر گرفت. این مسئله موجب افزایش انتقاد ها بر حکومت وحدت ملی شد که چرا از ظرفیت های موجود در پیمان امنیتی میان افغانستان و آمریکا برای بهبود وضعیت امنیتی استفاده نمی کند. انتقاد ها حکومت را واداشت تا اقدامات را برای اجرایی شدن مواد پیمان امنیتی روی دست بگیرد. به همین منظور کمیسیون مشترک تشکیل شد. تا هنوز سه بار است که کمیسیون مشترک افغانستان و آمریکا با هم نشست نموده است و بر سر پیمان امنیتی گفتگو نموده است.

سومین دور نشست مشترک میان افغانستان و آمریکا به منظور اجرایی نمودن مواد پیمان امنیتی روز شنبه با اشتراک جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و صلاح ‎الدین ربانی، وزیر امور خارجه افغانستان در کابل برگزار شد. در این نشست روی بخش های گفتگو صورت گرفت. امنیت و مبارزه با تروریسم، دموکراسی و حکومتداری، توسعه اقتصادی و اجتماعی از مهمترین مسائل بود که میان دو طرف مورد بحث قرار گرفت.

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا از تعهد آمریکا در حمایت، مشوره دهی و کمک نظامی به نیروهای امنیتی افغانستان سخن گفت. او بیان داشت که تا هنوز ۱۴ بال هلیکوپتر جنگی ام دی-۳۵۰ و هشت فروند طیاره A -29 به نیروهای امنیتی افغانستان تحویل داده است. او بیان داشت که در آینده نیز ۱۴ بال هلیکوپتر جنگلی ام دی-۳۵۰ به نیروهای امنیتی افغانستان واگذار خواهد کرد. در کنار کمک های نظامی او یک بار دیگر، سخن از تعهد آمریکا در کمک های مالی به بخش نظامی افغانستان سخن به میان آورد.

کار مشترک روی تقویت نهاد های دموکراتیک و بهبود کارآیی حکومت و توسعه اقتصادی و اجتماعی از بخش های دیگری بود که در سومین نشست کمیسیون مشترک مورد گفتگو قرار گرفت. در این مورد چند نکته قادر تذکر است.

اول؛ مهمترین نکته این است که پیمان امنیتی میان افغانستان و ایالات متحده آمریکا یک ضرورت جدی و بنیادی برای دوام حکومت دموکراتیک، مبارزه با تروریسم و بنیادگرایی است. با این حال، تا هنوز از ظرفیت های نهفته در این پیمان استفاده نشده است. ما در حالی با یک ابر قدرت جهانی پیمان امنیتی امضا نموده ‎ایم که از جانب پاکستان مورد حملات راکتی قرار می گیریم و گروه های دهشت افکن قدرتمند شده است. اکنون مسئله تنها قدرتمند شدن و گسترش دامنه ناامنی در کشور مطرح نیست. بلکه بقای حکومت نیز مطرح است. به دیگر سخن، گروه های مخالف مسلح دولت افغانستان اکنون یک تهدید جدی برای حکومت مرکزی تبدیل شده است. نیروهای ایالات متحده آمریکا اگر چه در مواقع بحرانی در کنار نیروهای امنیتی افغانستان مواضع گروه های مخالف مسلح دولت را مورد حمله قرار داده است اما، این پیمان موجب نشده است که ظرفیت نیروهای امنیتی افغانستان بالا برده شود و نیروهای امنیتی افغانستان بدون حمایت نیروهای بین المللی قادر به سرکوب گروه های مخالف مسلح دولت گردد. اگر چه، کمک های نظامی آمریکا به خصوص در بخش نیروهای هوایی ارتش افغانستان افزایش یافته است اما با توجه به استهلاک تجهیزات نظامی کمک های صورت گرفته در این بخش نیز کافی نیست. ضعف اصلی در این بخش متوجه حکومت افغانستان است. به دیگر سخن، حکومت افغانستان قادر به استفاده از ظرفیت موجود در پیمان امنیتی نبوده است.

دوم؛ در یک و نیم دهه گذشته، ایالات متحده آمریکا و دیگر کشور های کمک کننده به افغانستان میلیارد ها دالر به افغانستان کمک نمود. با این حال، میلیارد ها دالر منجر به دگرگونی جدی در عرصه اقتصادی و اجتماعی افغانستان نشد. به دیگر سخن، کمک های جامعه جهانی منجر به توسعه اقتصادی و اجتماعی در افغانستان نشد. کشور های کمک کننده و حکومت افغانستان در مناطق از کشور سرمایه گذاری نمودند که گروه های مخالف مسلح دولت نفوذ داشت. از طرفی که حکومت افغانستان و جامعه جهانی در این مناطق کار نمودند از طرف دیگر گروه های مخالف مسلح دولت تخریب نمودند. در واقع، توجه آن ها در مناطق ناامن باعث شد که میلیارد ها دالر هدر برود.

براساس تحقیقات جدید کمک های جامعه جهانی به مناطق ناامن افغانستان منجر به وفاداری بیشتر مردم به گروه طالبان شده است. زیرا، مردم فکر می کند که بدون اجازه گروه طالبان امکان نداشت که حکومت و کشور های کمک کننده کار نماید. این در حالی است که بازنگری در فعالیت اقتصادی و اجتماعی حکومت و جامعه جهانی صورت نگرفته است. اکنون ایالات متحده آمریکا اعلان نموده است که متعهد به توسعه اقتصادی و اجتماعی است. اگر همانند یک و نیم دهه کمک های اقتصادی و اجتماعی بیشتر متمرکز بر مناطق ناامن کشور باشد، بدون شک کمک های این کشور هدر خواهد رفت. بنابراین، ضرورت جدی به بازنگری در توسعه اقتصادی و اجتماعی و برنامه بازسازی افغانستان وجود دارد. حکومت افغانستان و ایالات متحده آمریکا باید این نکته را مورد توجه جدی قرار دهد.

سوم؛ پس از حملات یازدهم سپتامبر نخبگان سیاسی افغانستان با فشار ها و همکاری جامعه جهانی موفق شد که نظام دموکراتیک را تشکیل دهد. با وجود تأکید بر آوردن دموکراسی در افغانستان اما، روی تحکیم دموکراسی کمتر توجه صورت گرفت. روی مسئله دولت سازی کمتر توجه صورت گرفت حال آن که شکل گیری یک دولت قدرتمند یک ضرورت جدی برای تحکیم دموکراسی در کشور به حساب می آید. اکنون، بعد از یک و نیم دهه ایالات متحده آمریکا به دنبال نهادسازی است. اگر چه دیر شده است اما، جای امیدواری است که روی این مسئله توجه صورت گرفته است. همین مسئله امیدواری را برای تحکیم دموکراسی بیشتر می کند.

نکته مهم این است که نخبگان سیاسی افغانستان ظرفیت لازم برای استفاده از ظرفیت های موجود را نداشته است. نخبگان سیاسی افغانستان نه اراده کافی برای دگرگونی داشته اند و نه ظرفیت و توانایی آوردن تغییر را داشته اند. اکنون جامعه جهانی روی اشرف غنی، رئیس جمهور حساب می کند. یعنی امیدوار است که اشرف غنی، بتواند بهتر از حامد کرزی ظاهر شود و دگرگونی جدی به وجود آورد. اکنون زود است قضاوت کنیم که وضعیت افغانستان در دوره اشرف غنی چگونه رقم خواهد خورد. در آینده دیده خواهد شد که او اشتباهات حامد کرزی را تکرار می کند و یا اینکه از فرصت های اندکی که باقی مانده است به شکل درست تر استفاده می کند.

در پایان باید گفت که ما در استفاده از ظرفیت های موجود در پیمان امنیتی فاصله بسیار داریم. امیدوارم که در نخبگان سیاسی و کارگزاران حکومت بتواند از ظرفیت های موجود برای بهبود وضعیت زندگی شهروندان افغانستان استفاده نماید.